انعکاس شمال: دو هفته مانده به پايان سال، نشاني روزي است كه ۲۵سال است به روز احسان و نيكوكاري شهرت يافته است. ۱۴اسفند هر ساله آغاز هفته‌اي به نام نيكوكاري است كه در آن كمك‌ها و هداياي مردم براي افراد نيازمند و محروم جمع‌آوري مي‌شود. اين اتفاق نيكو نه تنها باعث مي‌شود كه دل نيازمندان با كمك‌هاي مردم شاد شود و بخشي از نيازهاي آنها برآورده شود، بلكه در گسترش روحيه نيكوكاري و نوعدوستي در جامعه تأثير زيادي دارد. با توجه به اينكه نزديك شدن ايام عيد يكي از زمان‌هاي مهم براي خانواده‌هاي ايراني است تا طرحي نو در زندگي شان براندازند، اينكه آنها بتوانند در اين مقطع به ياد ديگراني باشند كه نمي‌توانند از پس ابتدائي‌ترين نيازهاي خود برآيند تأثير زيادي در گسترش روحيه نيكوكاري در جامعه دارد و مي‌تواند به هر دو سوي ماجرا نفع برساند. «آرمان» در اين نوشتار قصد دارد به بهانه هفته نيكوكاري فعاليت خيريه‌ها را در كشور مورد واكاوي قرار دهد و نگاهي گذرا به مزايا و مشكلات اين حوزه بيندازد.

موازي‌كاري در مجوز دادن به خيريه‌ها

شايد براي بسياري از ايراني‌ها كلمه صدقه، خير و بخشش صندوق‌هاي صدقات آبي‌رنگ را تداعي كند، اما خيريه در كشور ما گستردگي چند برابر اين صندوق‌ها دارد و اين روزها سمن‌هاي فعال در اين حوزه حتي از صندوق‌هاي صدقات هم پيشي گرفته‌اند و به حوزه‌هايي قدم گذاشته‌اند كه فعاليت‌هايي فراتر از يك كمك مالي را در بر مي‌گيرند. موسسه‌هاي خيريه در كشور ما ماجرايي متفاوت دارند كه گاهي به موسسه‌هاي قانوني سرشناسي چون محك مي‌رسد و گاهي به موسسه‌هاي غيرقانوني بدون مجوزي كه گاهي حتي كارشان كلاهبرداري از مردم است. نخستين سوالي كه به ذهن مي‌رسد اين است كه متولي خيريه‌ها كدام نهاد است و بايد مجوزشان را از كجا بگيرند؟ در آيين‌نامه سازمان بهزيستي تعريفي كه از سازمان خيريه ارائه شده است به اين صورت است: «منظور از موسسه خيريه، موسسات و انجمن‌هايي غيرانتفاعي، عام‌المنفعه و غيرسياسي هستند كه به وسيله افراد حقيقي يا حقوقي تاسيس شده و در زمينه ارائه خدمات اجتماعي به افراد، خانواده‌هاي نيازمند و زنان سرپرست، كودكان بي‌سرپرست و بدسرپرست، آسيب‌ديدگان اجتماعي و... فعاليت نموده و مجوز لازم را از بهزيستي دريافت نموده باشند.» با اين حساب سازمان بهزيستي متولي مجوز دادن به خيريه‌ها مي‌شود. اما با نگاهي به وضعيت مجوزدهي به خيريه‌ها در كشور ما متوجه مي‌شويم كه خيريه‌ها در كشور ما چندان متولي مشخصي نداشته‌اند و سازمان‌هاي مختلفي در اين زمينه دست به دادن مجوز مي‌زنند.

«محك» نمونه يك خيريه موفق است

حدود يك سال قبل، مديرعامل خانه خیرین ايران با اشاره به اينكه خيريه‌ها و موسسات زيادي در كشور در حوزه‌هاي مختلف فعاليت مي‌كند تصريح كرد: «بيش از سه هزار موسسه خيريه عضو خانه خیران هستند اما بدون شك بيش از ۱۴هزار تشكل و انجمن خيريه در حوزه‌هاي مختلف در كشور فعال هستند كه به صورت علمي و منسجم كار نمي‌كنند و خانه خیرین ايران مصمم است كه اين تشكل‌هاي كوچك را ساماندهي و زير يك چتر واحد قرار دهد.» نبي‌ا... عشقي‌ثاني اضافه كرد: «بدون شك خيريه‌ها با هدف كمك به اقشار آسيب‌پذير جامعه تشكيل شده و خانه خیران مي‌خواهد با روش علمي و با توجه به آموزه‌هاي ديني زمينه‌هاي مشاركت را فراهم كند.» به نظر مي‌رسد آمار خيريه‌هاي قانوني و غيرقانوني چندين برابر رقمي است كه مسئولان مدعي مي‌شوند، زيرا يكي از رسانه‌ها چند سال قبل از وجود ۷۰ هزار موسسه قانوني و غيرقانوني در كشور ما خبر داده بود. شش سازمان وزارت علوم، وزارت كشور، سازمان بهزيستي، وزارت ارشاد، سازمان ملي جوانان و نيروي انتظامي متولي صدور مجوز سازمان‌هاي مردم‌نهاد در كشور هستند كه هر كدام بر اساس اهداف خود وظايف مشخصي را براي سمن‌هاي ايجاد شده خود تعريف مي‌كنند كه بيشتر آنها را موسسات خيريه تشكيل مي‌دهند. با اين حساب مي‌توان گفت كه موازي‌كاري در زمينه خيريه‌ها در كشور ما نه تنها پيگيري خيريه‌هاي غيرقانوني را كار سختي كرده و نظارت را پايين آورده است، بلكه باعث شده خیران هم سر در گم شوند و نتوانند به اين سادگي‌ها اعتماد كافي را به اين نهادها داشته باشند. اين در حالي است كه يك نظارت اصولي و درست در اين زمينه مي‌تواند باعث شود خيريه‌ها نه تنها فعاليت‌هاي مفيدي را براي كمك به افراد نيازمند انجام دهند، بلكه حتي اسم و رسم آنها جهاني شود. اواخر بهمن ماه امسال بود كه خبري با اين محتوا منتشر شد: «موسسه خيريه محك با كسب امتياز ۵/۹۵ درصد، در هفتمين مميزي استاندارد بين‌المللي NGO Benchmarking حائز رتبه چهارم در بين ۲۹۹ سازمان غيردولتي در جهان شد. در هفتمين مميزي استاندارد بين‌المللي ۱۵۸ سازمان مردمي از آمريكا و ۲۳ انجمن از اروپا قرار داشتند كه با انعطاف عملكرد موسسه محك اين سازمان مردم‌نهاد ايراني رتبه چهارم جهاني را به خود اختصاص داد. رتبه چهارم مميزي استاندارد بين‌المللي حاكي از انطباق عملكرد موسسه محك به عنوان يك سازمان ايراني با بهترين شيوه‌هاي كاري تعريف‌شده در كلاس جهاني است.» موسسه محك كه از سال ۱۳۷۰ فعاليت خود را در زمينه كمك به كودكان سرطاني آغاز كرد، به دليل ساختار مشخص و مدوني كه دارد به جايي مي‌رسد كه حتي در سطح بين‌المللي هم حرف‌هاي زيادي براي گفتن دارد. به همين دليل مي‌توان گفت اگر در هر زمينه‌اي بتوان اين ساماندهي را انجام داد و از خيريه‌هاي غيرضروری كاست با توجه به روحيه نيكوكاري كه در كشور ما وجود دارد به‌یقین سازمان‌هاي خيريه در كشور ما موفق‌تر از چيزي خواهند بود كه در حال حاضر هستند.

خیراني كه ناشناس مي‌مانند

با يكي از خيريه‌هاي كشور تماس مي‌گيريم. مدير خيريه بهشت امام رضا (ع) درباره فعاليت‌هاي اين موسسه به «آرمان» مي‌گويد: مجوز اين موسسه را از خود سازمان بهزيستي گرفته‌ايم و این موسسه به بچه‌هاي بي‌سرپرست و يتيم كمك مي‌كند. ما هم از طريق هيات امنا هزينه‌هاي نگهداري از بچه‌ها را تأمين مي‌كنيم و يك مقدار ديگري را هم از كمك‌هاي مردمي. او نحوه كمك مردم به موسسه را اين‌گونه بيان مي‌كند: مردم از طريق شماره حساب مي‌توانند كمك كنند در غير اين صورت اگر بخواهند به صورت ديگري كمك كنند برخی اقلام را كه به آنها اقلام كارپردازي گفته مي‌شود و سازمان به آنها نياز دارد تهيه مي‌كنند و به اينجا مي‌آورند. او بر اين نكته كه خير نبايد با بچه‌ها ارتباط داشته باشد تأكيد مي‌كند و مي‌گويد: اين عدم ارتباط به دليل حفظ عزت نفس بچه‌هاست. يك خير حتي اگر بخواهد كمك ميلياردي هم كند باز نمي‌تواند با بچه‌ها ارتباطي داشته باشد و بايد ناشناس بماند. مدير موسسه بهشت امام رضا با بيان اينكه به نفع بچه‌ها نيست با خير در ارتباط باشند، مي‌افزايد: اين ارتباط از يك سو مي‌تواند زمينه وابستگي بچه‌ها با خیران را ايجاد كند و از سوي ديگر مي‌تواند به عزت نفس بچه لطمه بزند و باعث شود اين بچه در سنين بالا به گدايي روي آورد.

فعاليت‌هاي خيريه يك خير بزرگ

حسين ۷۵ ساله يكي از خیران فعال در كشور ماست. بعد از فوت پدرش ارث زيادي به او مي‌رسد و از آن زمان تصميم مي‌گيرد قسمت زيادي از ثروتش را صرف كارهاي خير بكند. حدود ۳۷ سال است كه به فعاليت‌هاي خيريه مي‌پردازد. اين استاد بازنشسته درباره فعاليت‌هاي خيريه به «آرمان» مي‌گويد: «من خيلي دوست دارم كه خودم كمك‌هاي نقدي و غير نقدي‌ام را به دست افراد نيازمند برسانم ولي چون رقمي كه اهدا مي‌كنم مبلغ بالايي است، امكان اينكه تك تك فقرا و افراد نيازمند را شناسايي كنم برايم وجود ندارد، به همين دليل كمك‌هايم را به نهادهاي خيريه مي‌دهم.» او كه كمك‌ها و وقف‌هاي كلاني به بهزيستي و سازمان اوقاف داشته است، مي‌افزايد: «تا حدودي مي‌توانم كمكم را از طريق بهزيستي مستقيم به نيازمندان برسانم اما به دليل كهولت سن نمي‌توانم اين مسائل را پيگيري كنم.» كمك‌هاي اين خير نه تنها توانسته به زندگي تعداد قابل توجهي از نيازمندان اميد را هديه كند، بلكه در ساخت مدرسه و بيمارستان هم مفيد واقع شده است.»

منبع: آرمان